به زبان ساده، قرارداد هوشمند پروتکلی برای تنظیم قراردادها است که با استفاده از اطلاعات مربوط به شرایط قرار داد، تمامی اقدامات پیش‌بینی شده در آن را به صورت خودکار انجام می‌دهد. این نوع از قراردادها، اجازه انجام تراکنش‌های معتبر را بدون دخالت اشخاص ثالث فراهم می‌کنند و در واقع پروتکلی کامپیوتری هستند که برای تسهیل، تأیید و یا اجرای یک مذاکره به صورت دیجیتالی در نظر گرفته شده‌اند. علاوه بر این، تراکنش‌ها در این روند قابل ردیابی و برگشت‌ناپذیر هستند.
هدف قرارداد هوشمند (Smart Contract) چیست؟
تصور کنید نیاز دارید خانه‌ای را بفروشید. این کار بسیار زمان‌بر و نیازمند دوندگی است و مستلزم مستندات کافی، ارتباطات و همچنین سطح بالایی از ریسک‌های مختلف است. به همین دلیل است که اکثریت فروشندگان خانه تصمیم می‌گیرند یک نماینده‌ی املاک پیدا کنند، تا او تمام کارهای دفتری و بازاریابی را به عهده بگیرد و به عنوان واسطه تا زمان بسته شدن قرارداد بر روند کار نظارت داشته باشد. در انتها نیز پس از بستن یک قرارداد موفق، نمایندگان فروشنده و خریدار درصدی از قیمت فروش را به عنوان کمیسیون دریافت می‌کنند. این میزان پول، یک ضرر مالی قابل توجه برای فروشنده به حساب می‌آید. با وجود شرایطی از این دست، قراردادهای هوشمند می‌توانند بسیار کارآمدتر عمل کنند و منجر به انقلابی در صنعت شوند. شاید مهم‌تر از همه، بتوانند مسأله‌ی «اعتماد» را حل کنند.
روند قراردادهای هوشمند به این شکل است که مالکیت خانه تنها در صورت ارسال پول توافق‌شده در سیستم، به خریدار منتقل خواهد شد. به این معنا که هم پول و هم حق مالکیت در این سیستم ذخیره می‌شود و دقیقاً در یک زمان به طرفین قرارداد ارائه می‌گردد. علاوه بر این، این تراکنش توسط صدها نفر دیگر نیز مشاهده و تأیید می‌شود، در نتیجه تحویل بی‌عیب و نقص آن نیز تضمین شده است. از آن‌جایی که دیگر مسأله‌ی «اعتماد» بین طرفین مطرح نیست، دیگر نیازی به واسطه هم نیست. تمام کارهایی که یک نماینده‌ی املاک انجام می‌دهد را می‌توان از قبل در یک قرارداد هوشمند برنامه‌ریزی کرد، و هر دو طرف قرارداد نیز مبلغ قابل‌توجهی را صرفهجویی خواهند کرد.
ایده قرارداد هوشمند از کجا می‌آید؟
این ایده ابتدا در سال ۱۹۹۴ توسط «نیک زابو» (Nick Szabo)، متخصص رایانه و رمزنگاری مطرح شد. او اصول اصلی کار را تعریف کرد، اما در آن زمان محیط مناسبی برای تحقق ایده‌اش وجود نداشت. از زمان ظهور فناوری بلاک چین، تغییرات زیادی شکل گرفت و بیت کوین، پایه و اساس قرارداد هوشمند را بر بستر بلاک چین ایجاد کرد. اما با این حال، ابزارهای آن نمی‌توانستند پاسخگوی تمام این نیازها باشند. پس از آن با ظهور اتریوم، قراردادهای هوشمند برای عموم به اجرا درآمد و محرک انجام معاملات بیشتری شد.
قراردادهای هوشمند چگونه کار می‌کنند؟
قاعده‌ی کلی آن را می‌توان با نحوه‌ی کار دستگاه‌های فروش توضیح داد. این دستگاه‌ها فقط دستورالعمل‌هایی که به آن‌ها داده می‌شود، را به طور خودکار اجرا می‌کنند. شما باید به مقدار مورد نیاز کریپتوکارنسی وارد قرارداد هوشمند کنید، و سپس حق مالکیت خانه و سایر مجوزهای لازم را در حساب خود دریافت کنید. در ابتدای کار، دارایی‌ها و شرایط قرارداد کدگذاری می‌شوند، و بر روی بلاک یک بلاک چین قرار داده می‌شوند. این قرارداد چندین بار بین نودهای پلتفرم توزیع و کپی می‌شود، و پس از اجرای آن، قرارداد مطابق با شرایط تعیین شده انجام می‌گردد. علاوه بر این، این برنامه به طور خودکار اجرای تعهدات را نیز بررسی می‌کند.
برای ایجاد یک قرارداد هوشمند به چه نیاز داریم؟
- موضوع قرارداد
این برنامه باید به کالا و خدمات تحت قرارداد برای قفل کردن و باز کردن خودکار آن‌ها دسترسی داشته باشد.
- امضاهای دیجیتال
همهی شرکت‌کنندگان با امضای قرارداد از طریق کلیدهای خصوصی خود، توافق‌نامه را آغاز می‌کنند.
- شرایط قرارداد
شرایط قرارداد هوشمند، به شکل یک رشته‌‌ی دقیق از عملیات تعریف می‌شود و همه شرکت‌کنندگان باید این شرایط را امضا کنند.
- پلتفرم غیر متمرکز
قرارداد هوشمند بر روی بلاک چین پلتفرم قرار می‌گیرد و بین نودهای این پلتفرم نیز توزیع می‌شود.
کاربرد قرارداد هوشمند در دنیای واقعی
قراردادهای هوشمند می‌توانند در زمینه‌های مختلف به کار برده شوند، برای مثال:
- رأی‌گیری
نتایج رأی‌گیری را می‌توان بر روی بلاک چین قرار داد و بین نودهای شبکه توزیع کرد. همهی این داده‌ها به صورت رمزگذاری شده و ناشناس هستند؛ در نتیجه امکان هرگونه دستکاری نیز از بین می‌رود.
- لجستیک
به طور کلی زنجیره‌ی تأمین، بخش‌ها و لینک‌های مختلفی را در بر می‌گیرد. هر لینک باید تأییدیه‌‌ی خود را از بخش قبلی دریافت کند تا مفاد قرارداد همکاریش قابل اجرا شود. این کار بسیار زمان‌بر است و با اعمال قرارداد هوشمند می‌توان در این زمان صرفهجویی کرد. بنابراین هر یک از شرکت‌کنندگان می‌توانند پیشرفت کار را مشاهده کنند و کار خود را به‌موقع انجام دهند. قراردادهای هوشمند، با ایجاد شفافیت در شرایط قرارداد، جلوگیری از کلاهبرداری را تضمین می‌کنند و علاوه بر آن با ادغام اینترنت اشیا (IoT) نیز می‌توان امکان ردیابی محموله‌ها را نیز فراهم کرد. از کاربردهای دیگر قراردادهای هوشمند می‌توان به حوزه‌هایی نظیر مدیریت، سیستم بانکی، بیمه، املاک و موارد دیگر اشاره کرد.
مزایای استفاده از قرارداد هوشمند چیست؟
قراردادهای هوشمند از تمامی مزایای فناوری بلاک چین استفاده می‌کنند، مانند:
- امنیت
قراردادهای هوشمند رمزگذاری شده‌اند و بین نودها در شبکه توزیع می‌شوند. این موضوع تضمین می‌کند که بدون اجازه‌ی شما، داده‌ها نه از بین می‌روند و نه تغییر می‌کنند.
- سرعت و صرفهجویی در زمان
اکثر فرآیندها به صورت خودکار انجام می‌شوند و در نتیجه بیشتر واسطه‌ها در این میان از بین می‌روند.
- استاندارد‌سازی
امروزه طیف گسترده‌ای از انواع مختلف قراردادهای هوشمند وجود دارند. شما می‌توانید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید و با توجه به نیاز خود آن را تغییر دهید.
- استقلال
قراردادهای هوشمند، نیاز به واسطه را از بین می‌برد و در اصل کنترل کامل توافق‌نامه را به شما می‌دهد.
- اعتماد
هیچ کس نمی‌تواند اسناد شما را بدزدد و یا گم کند، زیرا آن‌ها رمزگذاری شده و به طور ایمن در یک دفتر کل عمومی ذخیره شده‌اند. علاوه بر این، لازم نیست به افرادی که با آن‌ها سر و کار دارید اعتماد کنید، یا انتظار داشته باشید که آن‌ها نیز به شما اعتماد کنند، زیرا سیستم قراردادهای هوشمند مشکل «اعتماد» را به راحتی حل کرده است.
- صرفهجویی در هزینه‌ها
به لطف قراردادهای هوشمند دیگر نیازی به دفترخانه‌های رسمی، مشاوران، نمایندگان املاک و بسیاری از واسطه‌های دیگر نیست و با تمدید قرارداد، بسیاری از هزینه‌های مربوط به خدمات آن‌ها نیز حذف می‌شود.
- کارآیی
با استفاده از قراردادهای هوشمند، در وقت‌تان هم صرفهجویی می‌کنید، و دیگر نیازی به ثبت انبوهی از اسناد کاغذی، ارسال یا انتقال آن‌ها به مکان‌های خاص ندارید.
معایب قرارداد هوشمند
جدا از نکات مثبت ذکر شده، قراردادهای هوشمند هم مانند بسیاری دیگر از پروژه‌های جدید بی‌عیب و نقص نیستند. برخی از این کاستی‌ها عبارتند از:
- عامل انسانی
این کدها توسط افراد نوشته می‌شوند و در نتیجه این امکان وجود دارد که اشتباهی رخ دهد. اگر هم قرارداد هوشمند با وجود این اشتباهات در بلاک چین ثبت شود، دیگر نمی‌توان آن را تغییر داد. برای مثال، خطایی در برنامه‌نویسی الگوریتم یک شرکت باعث شد تا هکرها از این اشتباه سوءاستفاده، و حدود ۶۰ میلیون دلار را سرقت کنند.
- وضعیت حقوقی نامشخص
در حال حاضر، قراردادهای هوشمند توسط هیچ دولتی تنظیم نمی‌شوند. بنابراین اگر نهادهای دولتی تصمیم بگیرند چارچوبی قانونی برای قراردادهای هوشمند ایجاد کنند، این مسأله مشکل‌ساز خواهد شد.
- هزینه‌های اجرا
قراردادهای هوشمند بدون برنامه‌نویسی قابل انجام نیستند. بنابراین وجود یک برنامه‌نویس باتجربه، و پذیرش فناوری بلاک چین در ساختار داخلی شرکت برای اجرای یک قرارداد هوشمند ضروری است.
کدام بلاک چین ها می‌توانند قراردادهای هوشمند را پردازش کنند؟
- بیت کوین: بلاک چین بیت کوین برای پردازش معاملات بیت کوین گزینه‌ای بسیار عالی است؛ اما قابلیت‌های کمی برای پردازش اسناد دارد.
- زنجیره‌های جانبی (Side Chains): این نام دیگر بلاکچین‌هایی است که در مجاورت بیت کوین فعالیت می‌کنند و فضای بیشتری را برای پردازش قراردادها فراهم می‌کنند.
- «ام ایکس تی» (NXT): NXT یک پلتفرم بلاک چین عمومی است که گلچین محدودی از الگوها برای قراردادهای هوشمند است. شما باید از آن‌چه در اختیارتان گذاشته می‌شود استفاده کنید؛ به عبارت دیگه منبع‌باز نیست و در آن قادر به کدنویسی نیستید.
- اتریوم: اتریوم یک پلتفرم عمومی بلاک چین بوده و برای رمزگذاری و پردازش قراردادهای هوشمند بسیار پیشرفته است. می‌توانید در آن به راحتی کد دل‌خواه خود را بارگذاری کنید، اما باید برای انجام این کار توکن‌های «ETH» پرداخت نمایید.
نتیجه‌گیری
استفاده از امتیازات قراردادهای هوشمند تنها محدود به توافق‌نامه‌های کوچک نیست، بلکه دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ نیز می‌توانند از مزایای بسیار آن‌ها بهره‌مند شوند. این نوع از قراردادها به معامله‌گران و خریداران، این امکان را می‌دهند تا خرید خود را در زنجیره‌ی تأمین ردیابی کنند، که این خود باعث افزایش اعتماد در چرخه‌ی کار خواهد شد. علاوه بر این، قراردادهای هوشمند با از بین بردن نیاز به واسطه‌ها، موجب صرفهجویی در هزینه‌ها و زمان می‌شوند، و با خودکار‌سازی روند انجام کار، معاملات را ساده‌تر می‌کنند.